مسلمانان شیعه اسماعیلیه

گرایش مذهبی شهرستانی؛ صاحب تفسیر مفاتیح الاسرار

نویسنده: دکتر محمد بهرامی

منبع: فصلنامه پژوهشهای قرآنی، ش ۲۱-۲۲ ، بهار و تابستان ۱۳۷۹

 محمد بن عبدالکریم شهرستانی از مفسران برجسته قرن پنجم و ششم هجری، در «شهرستان» از توابع خراسان دیده به جهان گشود. شهرستانی در حیات علمی خود آثار بسیاری که برخی تا بیست اثر شمارش کرده اند، به جهان علم و دانش عرضه داشت، اما سوگمندانه از این تعداد که به نظر می رسد از نظر محتوا و دقت در ردیف آثار برجای مانده اوست، تنها چند اثر بیشتر بر جای نمانده است، که عبارتند از: 1. الملل و النحل 2. مصارع الفلاسفه 3. نهایة الاقدام فی علم الکلام  4. مجلس مکتوب خوارزم: این کتاب، تنها اثر فارسی شهرستانی است. 5. تفسیر «مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار»

درباره شهرستانی پژوهشهای قابل توجهی صورت پذیرفته است، اما هنوز هم ناگفته ها و نایافته های بسیاری در زندگی او وجود دارد. یکی ازاین نادانسته ها گرایش مذهبی و فرقه ای شهرستانی است. این مسأله با وجود کتابهای بسیار وی، که می تواند نشانگر باورهای مذهبی او باشد، هنوز هم (به خصوص پیش از کشف تفسیر «مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار» در کتابخانه ملی) از نقاط ابهام زندگی شهرستانی شناخته می شود. چه اینکه شهرستانی به جهت گرایش مذهبی خود که در نگاه بسیاری الحاد بود و زندگی در عصری که جنگهای مذهبی و فرقه ای به اوج خود رسیده بود و در اصفهان و ری و نیشابور زد و خوردهای فرقه ای هر روز شدت بیشتری می گرفت، ناچار از زندگی در پناه تقیه بود، به گونه ای که او در بسیاری از آثار خود جز «مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار»، خویش را سنی اشعری جلوه می دهد. این مسأله سبب شده عده ای همچون ابن خلکان وی را اشعری مذهب معرفی کنند. اما واقعیت امر چیز دیگری است. شهرستانی به هیچ روی به اهل سنت و فرقه اشاعره گرایش نداشته است و سخنان و نوشته های او در دفاع از اهل سنت و در راستای باورهای آنها از روی تقیه بوده است.در این نوشتار که با هدف روشن ساختن باورها و اندیشه های مذهبی نویسنده «مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار» شکل گرفته، دلایل، شواهد و قراینی از زندگی و آثار شهرستانی که حکایت از وابستگی او به مذهب شیعه و فرقه اسماعیلیه دارد ارائه می شود. هر چند ممکن است برخی از این نشانه ها به تنهایی دلبستگی وی را به شیعه و اسماعیلیه اثبات ننماید، اما از مجموع دلایل و شواهد می توان اطمینان یافت که نویسنده «مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار» پیرو باطنیان بوده است....... دانلود

 جهت  مطالعه بیشتر مقالات زیر را دانلود نمایید.

مبانی تاویلات باطنی شهرستانی در مفاتیح الاسرار، محمد علی ایازی  [ دانلود ]

داعی الدعات تاج الدین شهرستانی؛ محمد تقی دانش پژوه   [ دانلود ]

شهرستانی؛ سنی اشعری یا شیعی باطنی? مهدی فرمانیان[ دانلود ]

 کتاب ملل و نحل شهرستانی در سیاقی اسماعیلی؛  آدام آر. گیسر، حمید عطایی نظری  [ دانلود ]